Voorstel voor de herinrichting van het Evoluon
(versie d.d. 3 oktober 2006)
Evoluon als Brainport Experience
Centre
Door Jules Ruis
Brainport Eindhoven/Zuidoost-Brabant
De regio Zuidoost-Brabant, met Eindhoven als middelpunt, heeft zich
de afgelopen decennia ontwikkeld tot toptechnologieregio. De regio
voldoet als enige regio in Nederland aan de Barcelona-norm uit de
Lissabon-doelstellingen; tenminste 3% van het BRP wordt in deze regio
besteed aan Research and Development. Centraal gelegen in het Benelux
Middengebied (de streek beneden de grote rivieren en boven de taalgrens)
is de regio Eindhoven uitgegroeid tot Brainport van West-Europa. Samenwerking
van kennisinstellingen, overheid en bedrijfsleven (de zogenaamde Triple
Helix) is een kenmerkende kracht van de Brainport-formule.
Evoluon, 40 jaar boegbeeld
van een ambitieuze regio
Boegbeeld van de Brainport regio is al 40 jaar het Evoluon te Eindhoven.
In 1966 opgericht door dr.ir. Frits Philips bevatte het Evoluon tot
1988 een tentoonstelling over wetenschap, techniek en de daaruit voortgekomen
Philips-producten. Kinderen konden er daadwerkelijk beleven hoe boeiend
en inspirerend techniek kan zijn. Ouderen verhoogden er hun maatschappelijk
verantwoordelijksbesef (mvb) en vergrootten er hun inzicht in de samenhang
der wetenschappen (isw). Helaas echter, vanuit de financiele onmogelijkheid
om de inhoud van de tentoonstelling voortdurend aan te passen aan
de jongste ontwikkelingen, besloot Philips het Evoluon voor het publiek
te sluiten en aan te wenden voor intern gebruik. De jaren negentig
brachten in de regio Zuidoost-Brabant grote malaise. DAF ging failliet.
De centurion-actie bij Philips kostte duizenden medewerkers hun baan.
Gelukkig bracht het Europese Stimulus programma redding. Vele honderden
miljoenen guldens werden geïnvesteerd om de economie weer op
gang te brengen. Dankzij de inzet van velen kroop de regio uit het
dal. In 1998 werd het Evoluon weer open gesteld voor een breder publiek.
Het werd een World Class Conference Centre. Er zijn sindsdien vele
mooie wetenschappelijke en technologische congressen gehouden. Kennisinstellingen
en bedrijfsleven voelen zich thuis in het Evoluon. Al vele jaren is
de bezetting van de koepel in relatie tot de relatief grote onderhoudkosten
echter een probleem. De koepel was en is tot op de dag van vandaag
economisch onrendabel.
Maatschappelijk appèl
In de door de Raad van Bestuur van Philips noodzakelijk gevonden sanering
van alle niet-kernactiviteiten ontkwam ook het Evoluon in 2003 niet
aan de opdracht tot het zoeken naar alternatieve mogelijkheden. In
het najaar van 2003 vroeg wethouder Mary-Ann Schreurs van de gemeente
Eindhoven aan de deelnemers aan de Training Interactie Management
(TIM-6) een toekomstige invulling te bedenken voor het Evoluon. Het
uitgebrachte rapport leidde begin 2004 tot de oprichting van de Stichting
Vrienden van het Evoluon. Het doel van de Stichting was behoud van
het Evoluon als icoon van vooruitgang en industrie. De integratie
van Science, Technology, Art and Design (STAD-gedachte) stond centraal.
Na een brede regionale verkenning kwam in juni 2004 de stichting met
een voorlopig advies: positioneer het Evoluon als Thuishaven van de
High Tech Kennisindustrie in Zuid-Nederland en Vlaanderen (‘Evoluon
Brainport’).
Commissie Kraaijeveld
en commissie Sistermans
Na een zomer van intern beraad besloot Philips in het najaar 2004
om het Evoluon niet te verkopen. De gemeente Eindhoven werd uitgenodigd
om mee te denken over een nieuwe bestemming en invulling van het Evoluon.
Dit leidde in het voorjaar van 2005 tot de instelling van de Horizon-commissie
Kraaijeveld. Doelstelling was te onderzoeken of het inhoudelijk en
economisch haalbaar is om het Evoluon te positioneren als icoon voor
innovatie, techniek en industrie. In juli 2006 is een vertrouwelijk
rapport uitgebracht. Philips als eigenaar van het gebouw en de burgemeester
van Eindhoven, als voorzitter van de Stichting Brainport, zullen zich
binnenkort buigen over de inhoud van het rapport. Harry Hendriks,
directeur van Philips Nederland, heeft beloofd dat hij hierna met
de Stichting Vrienden van het Evoluon aan tafel wil zitten voor het
verwerven van regionaal draagvlak voor een economisch sluitende activiteit.
In het najaar 2005 startte ook de Horizon-commissie
Sistermans. Deze commissie, met als doel de regio Eindhoven/Zuidoost-Nederland
tot verdere sociaal-economische bloei te brengen, bracht een rapport
uit met een opsomming van de noodzakelijk geachte investeringen voor
de periode 2006-2013. De ‘Brainport Navigator 2013; Lissabon
voorbij!’ geeft de koers aan naar het doel en de ambitie te
excelleren als internationale toptechnologieregio. Voorgesteld wordt
om 10 miljoen euro te investeren om het Evoluon als icoon van Brainport
opnieuw in te richten.
Voorstellen voor de inhoud
van het Evoluon
In het in september 2006 verschenen boek over het Evoluon (uitgeverij
Heinen; schrijver Steef Hendriks) pleit Frits Philips jr. in zijn
voorwoord voor een Evoluon als ontmoetingsplaats voor reflectie. Harry
Hendriks verklaart in een nawoord dat Philips zich ten zeerste betrokken
voelt bij zowel de geschiedenis als de toekomst van het Evoluon. Hij
wil een transparant proces bevorderen, staat open voor nieuwe suggesties
en is zeer wel bereid mee te denken over nieuwe oplossingen.
Op 10 september 2006 was het Open Monumentendag. Ook het Evoluon was
open voor het publiek. Ruim zevenduizend mensen kwamen kijken naar
het Monument van de Toekomst, door architect Leo de Bever een Tempel
genoemd. Bijna alle bezoekers waren na afloop van hun tocht door de
koepel van het Evoluon teleurgesteld. Er was in hun ogen 'niets meer
te beleven'. Er was niets terug te vinden van hun ervaring uit hun
kinderjaren. Er klonk een breed geluid voor een herinrichting van
het Evoluon zoals het vroeger was. Dit was het sein voor de Stichting
Vrienden van het Evoluon om met onderstaand inhoudelijk advies naar
buiten te treden. Zij heeft zich daarbij laten leiden door een inrichting
van het Evoluon zoals die reeds door Frits Philips sr. was bedacht.
Evoluon als het Brainport
Experience Centre
De schoonheid van het Evoluon wordt weerspiegeld in de aansluitende
vijver. Beide zijn 78 meter in doorsnede. Een prachtige combinatie
zoals men met Google Earth kan waarnemen. De Stichting Vrienden van
het Evoluon bepleit dit samengaan van natuur en cultuur ook inhoudelijk
in het Evoluon te realiseren. Met andere woorden: de Brainport-regio
beeldt zich af in het Evoluon; het Evoluon heeft zijn uitstraling
naar regio Brainport. We stellen voor het Evoluon te beschouwen als
een Complex Adaptief Systeem (CAS). Deze benadering zal volgens de
jongste opvattingen uit de wetenschappelijke wereld kenmerkend zijn
voor alle toekomstige high tech producten. We zoomen in en weer uit
van het macroscopisch grote naar het microscopisch kleine. Het Evoluon
wordt een attractieve en dynamische ruimte met een groot zelforganiserend
vermogen. De koepel wordt een verbeelding van het universum, een sterrenhemel
met satellieten voor communicatie en navigatie. Daarnaast zien we
de wereld van het ultrakleine. Met behulp van de nanotechnologie dringen
we door tot op moleculair niveau en zien we de mogelijkheden van medische
technologie die zorgt voor welvaart en welzijn van mensen.
We stellen opstellingen en presentaties voor op drie
niveaus, te realiseren op de drie ringen van de koepel.
1. presentatie van maatschappelijke ontwikkelingen (de bovenste ring)
2. wetenschappelijk/technologische opstellingen (de middelste ring)
3. presentatie van high tech producten uit de regio (de onderste ring
en ontvangsruimte)
Informatie en Communicatie Technologie (ICT) is faciliterend
voor alle opstellingen en producten. Deze zijn deels echt en deels
virtueel. Breedband online verbindingen zorgen voor direct contact
met overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven in de regio.
Het nieuwe Evoluon is georganiseerd toegankelijk, dus
niet het idee van ‘kaartje kopen, dagje uit’. Via moderne
online boekingssystemen deelt men zichzelf in. Op die dag van zo laat
tot zo laat, met andere belangstellenden of in groepsverband.
De bezoeker van het Evoluon kan ruimschoots 'draaien
aan knopjes' en 'drukken op toeters en bellen'. De kenninstellingen
zorgen voor het aanmaken van het educatieve materiaal hiervoor, per
thema, per aandachtsgebied, flexibel te ordenen per doelgroep. Dit
kenmerk van de tentoonstelling is het voornaamste doel van het nieuwe
Evoluon. Het ‘beleven’ van wetenschap en techniek, het
ondergaan van de emotie die een product oproept. Moderne computergames
komen tot leven in een nog moderner jasje. Dit is de kern van het
‘Brainport Experience Centre’.
Het Evoluon wordt een ontmoetingsplek voor reflectie,
bezinning en moderne samenwerking. Voortzetting van de huidige congreslijn
is daarbij van eminent belang. Dialoog en interactie in een multiculturele
setting zal een uitdagende opgave zijn.
De toekomstige bezoeker kan in het nieuwe Evoluon ook
boeken voor een werkelijk bezoek aan interessant gevonden organisaties
of activiteiten in de regio, ook in de culturele sfeer. Een meerdaagse
reis door de regio kan via internetachtige methoden worden samengesteld.
Het Evoluon wordt een soort fysieke zoekmachine voor toegang tot de
euregionale Triple Helix.
En dan de rondreis zelf. Natuurlijk geschiedt dit reizen
in een regionaal futuristisch vervoermiddel. Het bedrijfsleven ontwerpt
een nieuw type busje, of we reizen met modern openbaar vervoer, misschien
wel een mini-vliegendeschotel, wie weet. En zo men wil reist de internationael
bezoeker onder begeleiding van een Brainport Agent, een nieuw type
reisleider die inhoudelijk goed op de hoogte is van regionale kennis,
kunde en kassa.
De kosten worden gedragen door het regionale bedrijfsleven.
Het verwerven van overheidsubsidies is een heilloze weg. Geschatte
exploitatiekosten (we gokken maar wat, want Philips wil het ons niet
vertellen): drie miljoen euro per jaar, te betalen door 25 grote bedrijven
met ieder een bedrag van 100.000 euro per jaar, aangevuld met 500
middelgrote en kleine bedrijfjes met ieder 1000 euro per jaar. Een
sponsorpakket zal worden samengesteld. De hoofdsponsors hebben in
ieder geval recht op continue ruimte voor hun productpresentaties.
Zij hebben ook recht op een aantal toegangskaarten op jaarbasis. Tevens
krijgen zij de plicht om het achterliggende educatieve materiaal voor
hun rekening te nemen.
Drie ringen van het Evoluon,
drie werelden van verbazing en verwondering
De hoogste ring geeft een beeld van de problemen die de alsmaar groeiende
wereldbevolking met zich meebrengt en de betekenis van wetenschap
en techniek voor de samenleving. De milennium doelstellingen van de
Verenigde Naties zullen worden toegelicht. Hoe krijgen we honger de
wereld uit. En wat houdt het recht op onderwijs in op elke plek in
de wereld. Is schoon water een fata morgana of een opgave voor het
moderne bedrijfsleven. En ga zo maar even door. Is ‘veiligheid
voor iedereen’ een illusie of kunnen we door een betere dialoog
met elkaar tot wereldvrede komen? Terug dus naar het maatschappelijk
debat, zoals onlangs bepleit door rector Hans van Duijn van de Technische
Universiteit Eindhoven bij de opening van het academisch jaar 2006-2007.
Er zijn talrijke thema’s op het vlak van leven en gezondheid,
modern comfort, sport en ontspanning, het belang van kennis en wetenschap,
communicatie en verkeer. De werking van de mobiele telefoon, navigatiesystemen,
satellieten, televisie, microscopen en mri-scanners; het wordt allemaal
spelenderwijs uitgelegd, maar vooral wordt duidelijk hoe al die moderne
techniek schijnbaar onzichtbaar met onze eigen leefomgeving is verweven.
Slenterend over de 250 meter lange ring blijft het schouwspel
van verkeer en natuur, kijkend door de 48 koepelramen, voortdurend
de aandacht trekken. Een wonderlijke beleving voor toekomstige bezoekers;
de ramen zullen weer uitzicht geven op de buitenwereld.
De middelste ring staat in het teken van natuurkundige
verschijnselen, wetenschap, technologie en de ontwikkelingen die daaruit
voortkomen: trillingen en geluid, licht en verlichting, de materie,
het elektron, het molecuul, van toestel naar stelsel, werk en werktuig,
machine en systeem. Van dode materie naar levende organen. Techniek
komt hier tot leven. Brainport kent een 'Man-on-the-Moon' project
dat op deze ring wordt toegelicht. Het heeft van doen met Bio Nano
Robotics. Komen de kaboutertjes van vroeger echt tot leven? Alles
wordt zo duidelijk uitgelegd dat je het idee krijgt dat je het zelf
had kunnen bedenken.
Via de trappen bereikt de bezoeker de laagste en kleinste
ring, die is gewijd aan High Tech Producten uit de regio Zuidoost-Brabant
en het Benelux Middengebied. De DAF Truck wordt getoond, de VDL Bus,
de FEI elektronenmicroscoop is te zien, de waverstepper van ASML wordt
toegelicht en uiteraard de mri-scanner van PHILIPS Medical Systems
komt in beeld. Maar dit zijn slechts enkele voorbeelden van de vele
higt tech sytemen die worden gepresenteerd.
De regio Eindhoven toont ook zijn geschiedenis (900
jaar Brabant, 777 jaar Eindhoven, etc.) met vooral de positie van
de mens in de regio. De Quality of Life zal in beeld worden gebracht.
Het culturele leven krijgt ruim aandacht. Doorslaggevende factoren
in het vestigingsklimaat zullen worden belicht. De items zorg, onderwijs,
veiligheid en vervoer zijn de hoofdthema's voor de ordening van producten.
"Vakmanschap' is een ander hoofdthema op deze ring. Maar te denken
valt ook aan andere invalshoeken zoals 'Sport en Technologie', 'Bereikbaarheid'
van de regio en 'Attractiviteit' van de regio voor internationale
kenniswerkers. Brainport-projecten krijgen hier hun toelichting in
onderlinge samenhang.
Via de ontvangsthal op de begane grond en een glazen
verbindingsgang, getooid met fraaie glaskunstwerken, komt de bezoeker
in de grote foyer. Kunst is een bijzonder aspect van het Evoluon.
Kunst is essentieel voor vernieuwende innovatie. De creatieve industrie
heeft de opgave deze kunst te gelde te maken. Dit onderdeel zal in
nauw overleg met het Van Abbe-museum worden ingericht. Hier wordt
ook een virtuele verbinding gelegd met de plannen voor 'Strijp S'
te Eindhoven.
Uitnodigende roltrappen voeren naar de benedenetage
waar vooral de ondernemende jongeren volledig aan hun trekken komen
in de populaire afdeling ‘Voorspel der Techniek’.
Hier volgt de tekst in het boek over het oude Evoluon:
"De eigenlijk wat krappe ruimte staat bol van de bewegende demonstratiemodellen,
die de vaak saaie natuurkundige of scheikundige schooltheorie eindelijk
eens tot leven brengen en inzichtelijk maken. Een zwevende aardbol,
de roeiende robotjes die met hun bootjes als vanzelf alle obstakels
omzeilen, een fiets waarmee je een TV-apparaat aan de praat houdt,
een glanzende stoommachine, maar ook de werking van een benzinemotor
en een dieselmotor wordt duidelijk. Je kunt er je eigen snelheid of
behendigheid meten, kortom een technisch paradijsje waarin je je kostelijk
met allerlei demonstratiemodellen kunt vermaken."
Dit oude 'speelpaleis' gaan we moderniseren. Hugo Vrijdag
is de grote inspirator voor spannende avonturen voor kinderen. Zijn
ervaring het afgelopen jaar met zijn tentoonstelling 'De Uitvinders
en hun Waanzinnige Karavaan' staat borg voor succes. Hij werkt inmiddels
aan een interactieve film, waarin techniek een belangrijke sleutel
is tot het oplossen van 'maatschappelijke' problemen. De tentoonstelling
gaat gepaard met prachtige kleurrijke objecten uit de sprookjeswereld
die voorzien zijn van fijnzinnige techniek.
Enkele meters verder kun je even bijkomen van de vermoeienissen
in de bibliotheek of een filmzaaltje, waarin populair-wetenschappelijke
films worden vertoond.
Velen sluiten hun bezoek af met een drankje in het restaurant
en beloven zichzelf: hier kom ik beslist nog eens terug. In deze regio
wil ik wonen en werken. Ja, in deze regio wil ik mijn bedrijf vestigen!
Verzoek aan Philips voor
nader onderzoek
Bovenstaande voorstellen zijn pas een eerste aanzet voor een invulling
van het nieuwe Evoluon, bedoeld om een brede discussie op gang te
brengen. De Stichting Vrienden van het Evoluon is bereid het maatschappelijke
draagvlak en de economische haalbaarheid van de voorstellen verder
te onderzoeken. Het verzoek is aan Philips hieraan haar medewerking
te verlenen en kennis en kunde vanuit het bedrijf hiervoor ter beschikking
te stellen.
3 oktober 2006
Jules Ruis, voorzitter
Stichting Vrienden van het Evoluon
